Wzgórze Czwartek
Jedno z przedmieść Lublina najwcześniej zasiedlone, zgodnie z badaniami archeologicznymi nastąpiło to już w VI wieku.
Wzgórze Czwartek położone jest między ulicami: Ruską od południa, Lubartowską od zachodu, Unicką od północy i Podzamczem od wschodu.
Odsłonięto tu zarys 25 chat półziemiankowych, w tym 20 mieszkalnych, 3 gospodarcze i 2 produkcyjne, przeważnie z VI – VIII wieku, w większości zagłębionych w ziemi. Chaty były jednoizbowe, powierzchnia wynosiła na ogół 10 – 12 m2, w rogu znajdował się piec gliniany lub kamienny. Podczas badań natrafiono także na ziarna kilku gatunków zbóż oraz kości zwierząt hodowlanych.
Nazwa przedmieścia Czwartek występuje u Długosza w połowie XV wieku, powstała zapewne w końcu XI wieku, od dnia cotygodniowych tu odbywających się targów. Dzięki targom nastąpił szybki rozwój miasta, tutaj zbudowano pierwszą świątynię dla mieszkańców.
Według tradycji pierwotny kościół drewniany (pod wezwaniem św. Mikołaja, patrona kupców) został zbudowany przez Mieszka I jeszcze w X wieku. Kościół ten stał się pierwszą lubelską parafią, przy której znajdował się cmentarz. Liczne nadania uczynione przez mieszczan na rzecz świątyni, umożliwiły powstanie w połowie XVI wieku jurydyki podległej prebendarzowi kościoła św. Mikołaja.
Kościół istniejący obecnie na wzgórzu Czwartek został wzniesiony w drugiej połowie XVI wieku z kamienia i cegły.
Oprócz kościoła św. Mikołaja na wzgórzu warte uwagi są jeszcze dom Icchaka Lejbusza Pereca oraz Zespół Szkół im. św. Stanisława Kostki, popularnie zwany Biskupiakiem.
W połowie XVII wieku powstało na Czwartku „Stowarzyszenie, czyli Bractwo Muzyków Różnych Instrumentów Używających”. Bractwo obsługiwało święta kościelne oraz stawiało sobie za cel przestrzeganie przyzwoitości w domach i na zebraniach publicznych.
Nie zawsze jednak muzycy sami przestrzegali zasad moralnych, ponieważ w aktach konsystorskich z 1721 roku czytamy:
„kapela z magistrów muzyki i kilku innych złożona tylko zamieszanie wytwarza w czasie nabożeństw, pogrzebów, procesji itd., a nawet zgorszenie zachowaniem swym daje”.
Przedmieście czwartkowskie złą sławą cieszyło się już w końcu XVII wieku, czemu dał wyraz Daniel Bratkowski w zbiorze wierszy żartobliwych i satyrycznych Świat po części przejrzany do druku podany wydanym w 1697 roku. Autor wielokrotnie pisze o Lublinie i nie najlepiej wspomina niewiasty zamieszkałe na Czwartku.
Na wzgórzu Czwartek nie zachowała się starsza zabudowa, dopiero w XIX wieku pojawiła się zabudowa „dworkowa” wolno stojących domków wśród drzew owocowych.
W kilkunastu tanich piętrowych kamieniczkach wystawionych pod koniec XIX wieku zamieszkała z czasem wyłącznie ludność żydowska. Po wysiedleniach w okresie okupacji domy uległy zrujnowaniu i dopiero w okresie powojennym Czwartek został zagospodarowany na nowo.
U stóp wzgórza Czwartek znajduje się wciąż czynne targowisko, istniejące tu od kilkuset lat.
Kalendarium
VI lub VII wiek – powstała pierwsza osada
986 – tradycja mówi, że Mieszko I ufundował pierwszy w Lublinie kościół chrześcijański, w miejscu gdzie wcześniej znajdowała się świątynia pogańska
XVI wiek – został wybudowany murowany kościół pod wezwaniem św. Mikołaja
1541 – król Zygmunt Stary ustanowił na Czwartku jurydykę
1541 – 1791 – teren ten był jurydyką podległą prebendarzowi kościoła św. Mikołaja
1570 – król Zygmunt August w sporze między mieszkańcami z Czwartku a radą miasta Lublina wydał dekret znoszący ich przywileje wolności ważenia piwa, miodu i gorzałki. Nakazał znieść także wszystkie słodownie i browary
1603 - według wizytacji na Czwartku istniały cztery cechy rzemieślnicze: szewski, piekarski, krawiecki i kuśnierski
1605 – król Zygmunt III postanowił by, rzemieślnicy czwartkowscy, przede wszystkim piekarze, którzy pobudowali swoje ławy chlebne pod bramą miejską, nie uprawiali rzemiosła poza uprzywilejowanym cechem miejskim
1924 – wybudowano Miejską Szkołę Powszechną przy ulicy Szkolnej
1931 – została zakończona budowa Gimnazjum Biskupiego przy ulicy Krzywej