Dwór Rafała Leszczyńskiego
przy ul. Świętoduskiej, obok kościoła pw. św. Józefa
Przy ul. Świętoduskiej, na terenie zabudowań należących do klasztoru karmelitów bosych znajduje się dawny dwór obronny, wzniesiony w 1622 roku według projektu Jakuba Balina przez wojewodę bełskiego Rafała Leszczyńskiego z myślą o przeznaczeniu go na zbór kalwiński. W trakcie budowy miało miejsce tragiczne wydarzenie: w 1627 roku ludzie Leszczyńskiego mający pilnować majątku w trakcie zamieszek zabili jednego ze studentów kolegium jezuickiego. Wyrokiem sądu Trybunału Lubelskiego w całym mieście zabroniono odprawiania nabożeństw i spotkań różnowierców, co było równoznaczne z likwidacją zborów. Niedługo potem Leszczyński porzucił budowę i wyjechał z Lublina. Przy Świętoduskiej pozostał niedokończony dwór na planie prostokąta, z czterema pięciobocznymi alkierzami obronnymi na narożach.
W 1630 roku nieruchomość kupiła Katarzyna Sanguszkowa, oddając w użytkowanie karmelitkom bosym zwanym Józefatkami. Siostry dokończyły budowę dworu, dostosowując istniejące już zabudowania do funkcji klasztornych. Sześć lat później obok rozpoczęto wznoszenie kościoła pod wezwaniem św. Józefa i św. Teresy od Jezusa. Budynki kilkukrotnie trawił pożar, między innymi w 1655 roku, kiedy to zakonnice zmuszone były na okres trzech lat opuścić swoje włości. Według przekazów, w klasztorze dwukrotnie gościła królowa Marysieńka: w 1674 roku uczestniczyła w uroczystości złożenia ślubów zakonnych przez dwie karmelitanki, cztery lata później para królewska przeżywała tu Wielki Tydzień, biorąc udział w modlitwach i mszach paschalnych.
W 1803 roku spłonął nieopodal położony kościół i klasztor męskiego zakonu karmelitów bosych, wobec czego siostry odstąpiły swoje zabudowania braciom. W ramach represji za powstanie styczniowe karmelici stracili klasztor, w którym dokonano znacznej przebudowy, między innymi wyburzono sklepienia na pierwszym piętrze. Klasztor przeznaczono na koszary wojskowe, a od 1898 roku na więzienie. Część budynków udało się odzyskać w 1918 roku, całość zaś dopiero w 1988 roku. Przez długi okres zakonnicy dzielili pomieszczenia z wojskowym więzieniem śledczym, w 1945 roku zamienionym na więzienie Urzędu Bezpieczeństwa. W latach 1952-1953 alkierze zostały nadbudowane o jedną kondygnację i nakryte hełmami według projektu arch. Czesława Gawdzika i Jerzego Dybały. W latach 80. Przeprowadzono gruntowny remont klasztoru, rekonstruując alkierze i nadbudowując jedną kondygnację korpusu.
Dwór jest obecnie prawie niewidoczny, co sprawia, że niewielu lublinian oraz turystów ma świadomość jego istnienia w centrum miasta. Od strony ul. Świętoduskiej przesłania go kościół, od południa – wysoki mur klasztorny, od północnego zachodu – zabudowania szpitalne. Fragment zabudowy można dostrzec z ul. Staszica, zaś całość bezpośrednio jedynie z podwórza klasztoru. Chociaż budynek został kilkukrotnie przebudowany, w jego bryle widoczny jest charakter obronny, założony pierwotnie przez Leszczyńskiego. Obudowane zostały dwa alkierze od strony południowo- zachodniej, tracąc spójność z pozostałą zabudową. Do pozostałych dwóch dostawiono ścianę, tworząc wewnętrzny korytarz. Sama elewacja jest dość skromna, pozbawiona akcentów dekoracyjnych (wynika to poniekąd z reguły zakonnej karmelitanek). Pionową artykulację stanowią nieregularnie rozmieszczone masywne szkarpy. W czasie prac remontowych w latach 80. na korpusie i alkierzach dodano gzymsy wieńczące pierwsze i drugie piętro. Czterospadowy dach korpusu oraz kopuły alkierzy pokryto blachodachówką. Na szczytach kopuł umieszczono blaszane chorągiewki z datami 1635 (data zakończenia budowy klasztoru) i 1985 (data zakończenia remontu).
Alkierze pełnią funkcję komunikacyjną ze schodami prowadzącymi na wyższe kondygnacje. Na pierwszym piętrze znajdują się pomieszczenia gospodarcze, na drugim - cele klasztorne.
źródła:
Denys M., Wyszkowski M., Lublin i okolice, Lublin 2001
Gawarecki H., O dawnym Lublinie, Lublin 1974
Lublin. Przewodnik, red. P. Kawałko, Z. Nestorowicz, M. Szymański, Lublin 2016
Wyszkowska H., Dwór obronny Rafała Leszczyńskiego „Zoom” 2006, nr 2
