Kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła 

w Głusku

           Południowe przedmieścia Lublina, około 9 km od centrum, stanowi Głusk, niegdyś wieś, małe miasteczko i osobna gmina, a od 1989 dzielnica miasta.

           Miejscowość wymieniana była już w kronikach Jana Długosza jako jedna z dóbr diecezji krakowskich, należąca do Sieciecha, który w 1395 roku wybudował tu drewniany kościół i uposażył parafię w trzysta mórg pól i lasów. Wieś wraz z okolicznymi osadami (Wólka Abramowicka, Ćmiłów, Kalinówka, Dominów) do czasu kasaty w 1866 zarządzana było przez kolejnych proboszczów, wobec czego tereny te przyjęły nazwę Abramowic Kościelnych. Dobra Abramowickie przez lata wchodziły w tzw. klucz głuski, należący między innymi do rodzin Strojnowskich i Saschsów, które znane były na Lubelszczyźnie z wielkiego patriotyzmu i dobrej ręki do zarządzania majątkiem. Za czasów Strojnowskich wzniesiono klasycystyczny dwór w Abramowicach (obecnie siedziba kliniki i szpitala psychiatrycznego) oraz figurę Matki Bożej obok archikatedry lubelskiej, ustawioną twarzą w kierunku Abramowic, na pamiątkę tragicznej śmierci kapitana wojsk carskich Feliksa Strojnowskiego w 1864.

          Jak wspomniano, pierwsze wzmianki na temat założenia parafii w Głusku pochodzą z końca XIV wieku. W 2. połowie XV wieku dołączono do niej wsie Ćmiłów, Dominów, Wilczopole i Skrzynice i nadano jako patrona św. Jakuba Większego. W 1674, dzięki staraniom kasztelana czechowskiego Jana Gniewosza wzniesiono nowy, także drewniany, kościół, konsekrowany rok później, a około 1728 tzw. starą plebanię – parterowy, murowany budynek nakryty mansardowym dachem z gontem. Barokowa szata architektoniczna przypomina szlachecki dwór. Środkową część fasady stanowi reprezentacyjny wgłębny, dwukondygnacyjny portyk wsparty na sześciu kolumnach. Okna oraz drzwi parteru w obrębie portyku zaakcentowano trójkątnymi profilowanymi naczółkami, zaś po dwie pozostałe osie okien na skrajach fasady – prostymi nadokiennikami. W blaszanych dziś połaciach dachowych umieszczono owalne lukarny.

           Obecny, murowany z cegły kościół wzniesiono w latach 1786-1790, staraniem ówczesnego proboszcza Wincentego Jezierskiego. Jednonawowa świątynia z późnobarokową fasadą skierowaną na zachód otrzymała sklepienie kolebkowe i dwuspadowy dach. W 1906 dokonano znacznej rozbudowy według projektu warszawskiego architekta Stefana Szyllera. Do nawy dodano dwie boczne kaplice oraz prezbiterium i dwie zakrystie. Ściany wzmocniono filarami i kolumnami, przebudowano na nowo sklepienie oraz wykonano nowy dach. W latach 1925-1927 wnętrze otrzymało secesyjną polichromię autorstwa Czesława Miklasińskiego ze scenami z Pisma Świętego na ścianach prezbiterium oraz wielobarwnymi motywami geometryczno-roślinnymi, zachowaną do dziś bez żadnych przekształceń. W drewnianym, złoconym ołtarzu głównym umieszczono obraz patrona parafii, flankowany rzeźbami biskupów. W kaplicy po lewej stronie znajduje się rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego, datowana na 2. połowę XVII wieku, przeniesiona z ołtarza głównego. Ołtarz z figurą, przemalowany w 1970, został poddany w ostatnich latach gruntownej konserwacji i przyciąga wielu wiernych.

           W czasie II wojny światowej kościół nie odniósł znaczniejszych szkód, uszkodzeniu uległy ściany od zewnątrz i dach. W latach 1949-1956 naprawiono zniszczenia, a w 1970 rozpoczęto renowację wyposażenia: bocznych ołtarzy, stalli, chrzcielnicy i ambony. Przez lata świątynia przeszła wiele prac remontowych i restauracyjnych, między innymi wymianę pokrycia dachowego z blachy ocynkowanej na miedzianą, remont elewacji, konserwację polichromii i witraży.

           Trójosiowa fasada w swej późnobarokowej szacie została zaakcentowana podwojonymi i potrojonymi pilastrami, zaś podział poziomy stanowi profilowany, wydatny cokół i bardzo okazałe belkowanie. Na osi głównej znajduje się prostokątny otwór wejściowy zwieńczony profilowanym trójkątnym naczółkiem oraz okno zamknięte odcinkiem łuku, ujęte w typową dla baroku opaskę okienną z uszakami i zwornikiem. Powyżej belkowania zauważyć można mniejsze, prostokątne okno w analogicznej opasce już bez zwornika, flankowane mniejszymi pilastrami. W ścianach po obu stronach wejścia umieszczono półokrągłe nisze w opaskach takich jak przy oknach, w których ustawiono kamienne figury św. Piotra z kluczem oraz św. Pawła z mieczem. Fasada zwieńczona została trójkątnym, przerywanym szczytem z wydatnym gzymsem i prostopadłościennym blokiem, na którym umieszczono krzyż. Dodatkowymi elementami dekoracyjnymi są kamienne gazony na szczycie każdego z pilastrów.

           Pozostałe elewacje posiadają podobne detale architektoniczne, choć już znacznie skromniejsze. Narożniki nawy i bocznych kaplic oraz ściany półokrągłej absydy zaakcentowano pilastrami. Na ścianach szczytowych kaplic wykonano w tynku duże krzyże łacińskie. Wszystkie ściany zwieńczono profilowanym belkowaniem. Absydę oraz obie zakrystie doświetlają duże, łukowato zamknięte okna w analogicznych jak na fasadzie opaskach.

           Kościół jest otoczony murem z dwuspadowym, blaszanym daszkiem okapowym. W 1890 w jego granicach wybudowano neogotycką dzwonnicę z bramą wejściową. Na teren przykościelny można się dostać przez trzy otwory bramne zamknięte łukiem ostrym z daszkami okapowymi. Nad nimi w analogicznych, ostrołukowych niszach wiszą trzy dzwony spiżowe odlane w 1950. Całość zwieńczono wysokimi blankami z dekoracją ząbkową. W szczycie na osi głównej dojrzeć można płaskorzeźbioną, stylizowaną dekorację roślinną. W tym samym stylu w północno - wschodnim narożniku wybudowano niewielką kostnicę na planie kwadratu. Dekorację architektoniczną stanowią pilastry na narożnikach budynku, opaski ostrołukowych otworów okiennych oraz szczytowe, profilowane gzymsy z ząbkowaniem. Na dachu umieszczono niedużą, cebulastą sygnaturkę pokrytą blachą w formie łuski.

           Kościół św. Jakuba jest jednym z najcenniejszych obiektów na terenie dawnego miasteczka Głusk, wpisany do rejestru zabytków. Będąc w Głusku warto zobaczyć również piękny barokowy ratusz i pozostałości XVIII-wiecznej zabudowy mieszkalnej.

Bibliografia:

• Lublin. Przewodnik, red. P. Kawałko, Z. Nestorowicz, M. Szymański, Lublin 2016

• Kopciowski D., Remont plebanii przy ul. Głuskiej w Lublinie – komunikat [w:] Wiadomości konserwatorskie województwa lubelskiego, red. H. Landecka, D. Kopciowski, Lublin 2010

• Historia parafii i kościoła św. Jakuba http://www.glusk.diecezja.lublin.pl/historia.htm (dostęp 22.11.2017)