Dzisiejsza data:

Karczma Budzyń

ul. Turystyczna 2

           Na terenie dzielnicy Tatary, za mostem na Bystrzycy i przy drodze prowadzącej do Łęcznej stoi duży, lecz bardzo zaniedbany budynek, nazywany w przewodnikach Karczmą Budzyń lub Karczmą Czerwoną. Należy na wstępnie podkreślić, że druga nazwa została najprawdopodobniej przypisana temu obiektowi mylnie, bowiem właściwa Karczma Czerwona znajdowała się na Wieniawie, co potwierdzają dokumenty archiwalne zgromadzone w Archiwum Państwowym w Lublinie. Tam też zawarte są obszerne opisy w postaci listów oraz protokołów w sprawie remontów budynku, jednak wszystkie one odnoszą się do obiektu usytuowanego po drugiej stronie miasta, w którym w pierwszej połowie XIX wieku stacjonowały wojska kozackie. Właściwą nazwą dla tego obiektu wydaje się wobec tego nazwa Budzyń, odnosząca się najprawdopodobniej do pierwszej, drewnianej budowli o funkcji zajazdu, usytuowanej na terenach wsi Tatary.

           Pierwszy dokument, w którym wymieniona jest nazwa karczmy Budzyń za mostem na Tatarach, pochodzi z 1515 roku. Jest to przywilej króla Zygmunta I, który nakazuje aby w tej karczmie nie sprzedawano innego piwa tylko samo lubelskie, a to aby się fundusz miejski nie uszczuplił1. Prawdopodobnie nie zastosowano się do tego nakazu, bowiem w 1532 król wydał nakaz likwidacji karczmy, którego odmowę wykonania kilka lat później argumentowano zbyt dużą utratą dochodów na rzecz miasta. W 1660 karczma spłonęła, a na jej miejscu została wzniesiona nowa, również drewniana.

           Z 1786 pochodzi inwentarz, w którym widnieje notatka na temat właściciela Jacka Twardowskiego. Dokument ten zawiera również opis ówczesnego stanu budynku zbudowanego z drewna, z podcieniami na słupach i sienią przejazdową. Za wejściem poprzez drzwi podwójne na biegunach drewnianych po prawej stronie sieni znajdowała się, sąsiadująca z alkierzem izba szynkowa duża i piec kaflowy zielony, do której należało wyposażenie w postaci stołu szynkowego, sosnowych ław i zydli. Po lewej stronie od wejścia znajdowała się kramniczka, spichlerzyk i browarek, gdzie komin lepianka i dwa piecyki zrujnowane koryto do piwa robienia. Obok istniała również izba gościnna z trzema oknami, z wyposażeniem w postaci ławki pod oknem, pieca z kominkiem, zielonego pieca kaflowego, sosnowego stołu, dwóch szafek oraz półek. W części gospodarczej na tyłach zabudowy mieściła się stajnia dla pięciu koni oraz studnia z drewnianym żurawiem.

           Budowa murowanej karczmy została ukończona w 1833, o czym świadczy data umieszczona w tympanonie. Oprócz niej widnieje niezidentyfikowany do dziś monogram FTU. W tym czasie wieś Tatary razem z karczmą należały do hrabiego Adama Ożarowskiego. W 1841 sprzedał on te tereny Emanuelowi Graffowi, który wzniósł swój dworek niedaleko karczmy. W kolejnych latach Tatary przeszły w ręce spadkobierców Graffa, ale nie ma żadnych informacji na temat tego, co działo się z karczmą.

           W okresie międzywojennym w budynku mieściła się fabryka drutu i gwoździ braci Tuller, działająca do wybuchu II wojny światowej. W 1946 obiekt przeszedł na własność Skarbu Państwa i został przeznaczony na cele mieszkalne. Sześć lat później wybuchł pożar, który strawił dom oraz zabudowana gospodarcze. Przeprowadzony w 1971 remont objął jedynie główny budynek, z pominięciem części stajennej. Zajazd Budzyń został wpisany do rejestru zabytków w 1967 roku.

           Murowany budynek został założony na planie litery T, z prostokątną częścią mieszkalną od frontu oraz dołączonym od tyłu stanem, czyli częścią gospodarczą przeznaczoną na stajnie i powozy. Karczma nakryta została wysokim czterospadowym dachem z kominem umieszczonym w szczycie. W środkowej części budynek posiada dwie kondygnacje oraz niewielki ryzalit z sienią przejazdową.

           Układ wnętrz pierwotnie posiadał plan symetryczny, co widać w rozplanowaniu otworów okiennych. Obecnie, na skutek przekształceń na lokale mieszkaniowe, zatracił on swoją formę. Zachowała się jedynie sień przejazdowa na osi, natomiast pozostałe pomieszczenia zostały przedzielone ściankami działowymi na mniejsze lokale oraz korytarzyki.

           Fasada zajazdu skierowana w stronę południowo-zachodnią założona została na cokole, nieco wyższym od północy. Całość pokryto płaskim boniowaniem ułożonym klińcowo nad otworami parteru. Część środkowa, obejmująca trzy osie jest dwukondygnacyjna, z profilowanym gzymsem pomiędzy kondygnacjami. Centrum siedmioosiowej, symetrycznej elewacji stanowi ryzalit z sienią przejazdową zakończoną prosto oraz prostokątnym oknem na pierwszym piętrze, zwieńczony trójkątnym szczytem z wydatnym profilowaniem. W szczycie, w okrągłej płycinie umieszczony został monogram FTU oraz data RP 1833. Boczne jednokondygnacyjne skrzydła posiadają po dwa prostokątne otwory okienne. Budynek nakryty jest dość wysokim dachem czterospadowym z wydatnymi gzymsami, co świadczy o niegdyś reprezentacyjnej jego funkcji.

           Pozostałe elewacje na skutek licznych przebudów i remontów straciły swoją formę. Zachowane zostało częściowo boniowanie oraz układ otworów okiennych. Stan został zaadaptowany na potrzeby warsztatów, mieszkań oraz pomieszczeń gospodarczych.

Bibliografia

Lameńska E., Dawna karczma przy ul. Turystycznej w Lublinie. Dokumentacja naukowo – historyczna opracowana na zlecenie Miejskiego Konserwatora Zabytków, Lublin 1974 [maszynopis w posiadaniu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Lublin, sygn. 1229]

Sierpiński S. Z., Obraz miasta Lublina, Warszawa 1839

Targoński M., Dawne karczmy Lublina, „Sztandar Ludu”, 1973, nr 298, s. 4

Wyszkowska H., Karczmy, zajazdy, hotele w Lublinie, „Zoom. Lubelski Informator Kulturalny” 2006, nr 12

1 S. Z. Sierpiński, Obraz miasta Lublina , Warszawa 1839, s. 16.

Grafika losowa