Dzisiejsza data:

Most im. Mariana Lutosławskiego na rzece Bystrzycy

ul. Zamojska

           Na dawnym trakcie zamojskim datowanym już na czasy średniowieczne, prowadzącym na południowe przedmieścia Lublina znajduje się most na rzece Bystrzycy. Pierwotnie była to drewniana konstrukcja umożliwiająca przejazd na drugi brzeg, przy której pobierano opłaty za wjazd do miasta. Pierwsze wzmianki na temat mostu pojawiają się w planie sytuacyjnym inżyniera gubernialnego Feliksa Łodzi–Bieczyńskiego z 1859 i przedstawiają podpisany Rysunek starego mostu wybudowanego w roku 1824 na rzece Bystrzycy w mieście Lublinie pod rogatkami zamojskimi w linii traktu bitego Uściługskiego, który wymaga obecnie na nowo odbudowania. Kolejna wzmianka pochodzi z planu geometry miejskiego Mieczysława Stelmasiewicza z 1908 i przedstawia prawdopodobnie wstępny zarys przygotowujący do budowy nowego mostu. Nie zachowały się niestety właściwe projekty i rysunki konstrukcji, która została oddana do użytku w maju 1909 roku. Wydarzenie to natomiast opisywała lubelska prasa.

           Most przy rogatce zamojskiej został wybudowany w nowoczesnym wówczas systemie francuskiego specjalisty Franciszka Hennebique’a według projektu inżyniera Mariana Lutosławskiego. Nowością pod względem technicznym było zastosowanie w konstrukcji żelbetowej wstępnie sprężonego betonu. Jest to jeden z pierwszych takich mostów wybudowanych na terenie południowo–wschodniej Polski ale już drugi w Lublinie. Pierwszą konstrukcję w tym systemie wzniesiono rok wcześniej, również na Bystrzycy, przy trakcie do Łęcznej. Spośród trzech prac wybrano do realizacji projekt inżyniera Lutosławskiego z Warszawy, zakładający budowę konstrukcji o długości 50 m i szerokości 10 m. Most przy ul. Zamojskiej otrzymał analogiczną, żelbetową konstrukcję o długości 40 m, szerokości 16,3 m, z przebiegającą środkiem 12-metrową klinkierową jezdnią oraz bardziej reprezentacyjną szatę w stylu neogotyckim, ten zaś przy rogatce łęczyńskiej, pomiędzy dzisiejszymi dzielnicami Kalinowszczyzna i Tatary, popadł w zapomnienie i został wyłączony z ruchu kołowego ze względu na zły stan techniczny. Obustronne chodniki o szerokości 2,15 m każdy nadwieszone zostały na kroksztynach.

           Neogotycki wystrój budowli został zaprojektowany przez architekta Jana Heuricha młodszego w oparciu o detale gotyckiego kościoła św. Seweryna w Paryżu. W balustradach zastosowano motywy maswerkowych otworów przedzielonych filarkami zakończonymi szyszkami. Najbardziej charakterystyczną dekoracją były cztery smukłe pinakle ustawione na skrajnych przęsłach, do których przymocowano latarnie.

           Most prezentował się okazale, co najważniejsze przeszedł dwie próby wytrzymałościowe. Ostatnią przeprowadzono 13 maja 1909 w obecności ówczesnego prezydenta miasta p. Schregera oraz komitetu budowy – inżynierów miejskich, kolejowych, gubernialnych oraz radnych. Most został obciążony walcem parowym o masie jednego tysiąca pudów – belki ugięły się o 0,4 mm przy dopuszczalnych 16 mm. Podobnie kamieniami i płytami betonowymi obciążono też chodniki i część przejazdową. Obciążenie było 2,5 raza większe niż spowodowane by było przez tłum ludzi, który mógłby się na moście pomieścić i tu również ugięcie mostu wyniosło tylko 0,885 mm na dopuszczalne 15 mm.

           Początkowo nawierzchnia mostu była wyłożona drewnem. W 1917 wymieniono ją na dębową kostkę, a w latach 1936-1937 położono cegłę klinkierową. Prawdopodobnie w czasie tych prac zlikwidowano także pinakle, miejsca te zastępując cementowymi kwietnikami w kształcie mis. Od lat 70. władze miasta planowały rozbiórkę mostu, który nie mógł już udźwignąć obciążenia rosnącego transportu kołowego. Tymczasowym rozwiązaniem miało być położenie nowej warstwy żelbetowej i asfaltowej nawierzchni. W wyniku starań Lubelskich Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków Tadeusza Zielniewicza i Macieja Paschke most pozostawiono, wyłączając go z ruchu, a w jego pobliżu w 1985 wybudowano nowy, będący przeprawą dla całej komunikacji na osi północ – południe. Dwa lata później objęto go prawną ochroną konserwatorską oraz wykonano projekt zabezpieczenia konstrukcji. W latach 2010-2011 przeprowadzono generalny remont budowli, przywracając jej dawną świetność. W ramach prac wzmocniono konstrukcję, usunięto biegnące pod spodem przyłącza gazowe i energetyczne, które poprowadzono korytem rzeki. Zrekonstruowano neogotyckie pinakle z latarniami i szyszki, powierzchnię wyłożono na nowo klinkierem a cała budowla zyskała efektowne podświetlenie. Most jest obecnie przeznaczony dla ruchu pieszego i rowerowego. Jest to także miejsce organizowania imprez kulturalnych w czasie wakacji, nazywane Mostem Kultury.

           Warto wspomnieć także o żeliwnej tabliczce pamiątkowej z napisem w języku polskim i rosyjskim, która znajdowała się od początku powstania mostu na jednym z filarów: Most żelazno-betonowy systemu Hennebique zbudowany przez inżyniera Mariana Lutosławskiego, Warszawa, Boduena 1. Można ją teraz zobaczyć w Muzeum Historii Miasta Lublina.

Bibliografia:

Most na Bystrzycy. Remont z opóźnieniem, „Kurier Lubelski” 30.11.2011

Nowy most, „Ziemia lubelska”, 1908, nr 166, s. 3

Teodorowicz – Czerepińska J, Lubelskie przedmieścia. Most – zabytek, „Kurier Lubelski” 1973, nr 100, s. 3

Żywicki J., Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998

Grafika losowa