Ratusz
pl. Łokietka 1
W sąsiedztwie Bramy Krakowskiej prowadzącej na Stare Miasto, na początku Krakowskiego Przedmieścia, znajduje się lubelski ratusz. Dawniej w tym miejscu stał kościół Matki Boskiej Szkaplerznej, konsekrowany w 1622 i klasztor karmelitów bosych ukończony w 1638, zniszczony w czasie pożaru miasta w 1803 roku. Rząd austriacki sprzedał pozostałości klasztorne prywatnym osobom, ostatecznie jednak w 1823 teren z ruinami zakupiło miasto pod budowę nowego ratusza, ogłaszając również konkurs na projekt budynku. Zgłosili się do niego znani inżynierowie i architekci: Ignacy Stompf, Jakub Hempel i Aleksander Groffe. Ostatecznie wybrano projekt generalnego budowniczego Królestwa Polskiego Aleksandra Groffego, a prace nadzorował wojewódzki budowniczy Jakub Hempel.
Ratusz został wybudowany w latach 1827–1828, zachowując częściowo plan kościoła karmelickiego z nawą główną i rzędem kaplic. Fasada świątyni stała się elewacją frontową ratusza, który otrzymał reprezentacyjny czterokolumnowy portyk. Na parterze umieszczono kasę miejską, resursę kupiecką, komisariat policji z aresztem i archiwum, pierwsze piętro przeznaczono na pomieszczenia biurowe magistratu, salę balową i koncertową, na drugim zaś zaplanowano mieszkanie i gabinet prezydenta miasta.
Podczas II wojny światowej ratusz został dwukrotnie zbombardowany i spalony, w 1939 i 1944 roku. Podczas ataku 9 września 1939 na lubelski magistrat spadła bomba, przebijając strop drugiego i pierwszego piętra. Według przekazów lublinian, pocisk chwycił i wyniósł z budynku woźny Jan Gilas. Bomba nie wybuchła, ale mężczyzna zmarł na zawał serca. Na dowód tego wydarzenia zachowała się fotografia woźnego leżącego na ulicy i obejmującego niewypał. Ku czci pracowników, którzy wówczas ponieśli śmierć, na ścianie ratusza w rocznicę bombardowania w 2002 umieszczono tablicę pamiątkową.
Odbudowa w latach 1947-1952 według projektu Ignacego Kędzierskiego zachowała zewnętrzną formę architektoniczną, wnętrza zaś przebudowano dostosowując je do potrzeb miejskiej administracji.
Budynek osadzony jest na planie kąta prostego z siedmioosiową elewacja frontową od południa. Wejście główne prowadzi po wysokich kamiennych schodach przez czterokolumnowy portyk z balkonem ograniczonym kamienną balustradą. Elewacja na szerokości portyku wysunięta poza okap dachu posiada trzy otwory okienne w kształcie odcinków łuku. Budynek zwieńczony jest wieżą o drewnianej konstrukcji obitej blachą z sygnaturką i blaszaną chorągiewką z przedstawieniem koziołka. Podział poziomy elewacji stanowią okna: na parterze i drugim piętrze duże prostokątne, na pierwszym piętrze półokrągłe. Pomiędzy parterem a pierwszym piętrem umieszczono kwadratowe płyciny. Pozostałą dekorację architektoniczną stanowią gzymsy międzypiętrowe, kostkowy gzyms koronujący i boniowanie na wysokości dwóch pierwszych kondygnacji. Pozostałe elewacje opracowano podobnie, z zastosowaniem szerszych otworów okiennych.
Na ścianach ratusza znajduje się kilka ważnych dla miasta tablic. Po prawej stronie od wejścia umieszczono kopię Krzyża Grunwaldu I Klasy, którym Lublin został uhonorowany 22 lipca 1954, tablicę Związku Sybiraków oraz tablicę z informacją o znajdującym się tu w latach 1610-1803 kościele karmelitów bosych. Po lewej stronie od wejścia umieszczono tablice z nazwami miast partnerskich Lublina. Na wschodniej elewacji znajdują się tablica upamiętniająca posiedzenia Lubelskiej Rady Delegatów Robotniczych w latach 1918–1919 wmurowana 22 lipca 1954, tablice ku pamięci gen. Gustawa Orlicz–Dreszera i legionów gen. Józefa Piłsudskiego oraz wspominana już wcześniej – upamiętniająca śmierć pracowników magistratu.
Warto również wspomnieć, że w gabinecie prezydenta znajduje się obraz Philipa Dombecka Wjazd Generała Zajączka do Lublina z 1826, który jest ważnym dokumentem ikonograficznym przekazującym wiedzę na temat ówczesnej architektury miasta.
Bibliografia:
Denys M., Wyszkowski M., Lublin i okolice. Przewodnik, Lublin 2000
Album lubelski. Wędrówki po dawnym i współczesnym mieście, red. L. Dulik, W. Golec, Lublin 2009
Gawarecki H., O dawnym Lublinie. Szkice z przeszłości miasta, Lublin 1974
Wyszkowska H., Nowy ratusz – magistrat, „Zoom. Lubelski Informator Kulturalny” 2011, nr 1
