Dzisiejsza data:

MŁYN PAROWY KOŚMIŃSKIEGO

ul. Długa 5

           Jedną z ważniejszych gałęzi przemysłu spożywczego rozwijającego się w Lublinie w 2. połowie XIX wieku było młynarstwo. Lubelszczyzna dość szybko przyjęła nową amerykańską technologię mielenia zboża i już kilka lat po pojawieniu się jej na terenie Królestwa Polskiego zaczęły tu powstawać młyny o napędzie parowym.


Powstanie zakładu

           Pierwsze urządzenie o takiej konstrukcji uruchomiono w Lublinie w 1861 na przedmieściu Piaski, w pobliżu rzeki Czerniejówki, na gruntach dawnej kopalni kamienia budulcowego, tzw. wapienników. W 1857 teren ten zakupili wspólnicy Michał Kośmiński, Antoni Hempel i Seweryn Balicki, planując założenie przemysłowej osady skupionej wokół młyna. Rok później powstał projekt autorstwa inż. Feliksa Bieczyńskiego, obejmujący budowę obiektów produkcyjnych, domów dla pracowników oraz dużego parku miejskiego. Ostatecznie udało się zrealizować tylko jego część, wznosząc w 1861 młyn i magazyn, a dwa lata później pierwszą w Lublinie piekarnię parową, która wkrótce zbankrutowała i została zamieniona na gorzelnię. Całość otoczono murowanym ogrodzeniem.


Opis budynku

           Młyn założony na planie wydłużonego prostokąta wzniesiono z cegły. W czterokondygnacyjnym budynku nakrytym dwuspadowym dachem umieszczono konstrukcję złożoną z sześciu kwarcowych kamieni młyńskich poruszanych maszyną parową o mocy 40 KM. We wnętrzu młyna wydzielono żelbetową klatkę schodową, zastosowano drewniane stropy oraz wykonano betonową posadzkę. Artykulację elewacji stanowiły osie prostokątnych okien zamkniętych odcinkowo oraz pas szerokiego gzymsu nad pierwszą kondygnacją. Całość zwieńczono gzymsem koronującym. Kilka lat później prostopadle do wschodniej elewacji dobudowano dwa jednopiętrowe skrzydła przekryte dwuspadowymi dachami. W tej samej technice wybudowano dwukondygnacyjny murowany magazyn zbożowy, przekryty dwuspadowym dachem o drewnianej konstrukcji oraz dwukondygnacyjną piekarnię z dużym kominem na kalenicy.


Gorzelnia

           Michał Kośmiński nie miał niestety szczęścia w interesach, niebawem zbankrutował i zmarł, a młyn parowy i gorzelnię wykupił pod koniec XIX wieku Jojne Hersz Zylber. W 1901 wybudował w południowej części działki nową gorzelnię o nazwie Rektyfikacja spirytusu Kośminek, likwidując młyn i zamieniając istniejące obiekty na magazyny. Na planie prostokąta wzniesiono murowany trzykondygnacyjny budynek z trójspadowym spłaszczonym dachem. W elewacjach brak jest symetryczności: na dziewięcioosiowej południowej i północnej elewacji widoczny jest ryzalit ujęty lizenami i zakończony attyką, przesunięty ku zachodowi (na południowej elewacji dwuosiowy, na północnej – trójosiowy). Widoczne są także różnice w wysokości okien po obu stronach ryzalitu. Różnią się elewacje szczytowe: zachodnia posiada dodatkową kondygnację na poddaszu w formie trapezowej ściany szczytowej z naczółkowym dachem, wschodnia zaś jest prosta, trzykondygnacyjna, z głównym wejściem do klatki schodowej.


Stan obecny

            W 1923 w skutek zaciągniętych długów Zylbera osiem murowanych magazynów i dwa budynki mieszkalne zostały przejęte przez Bank Handlowy w Łodzi, a dziesięć lat później przez Polski Monopol Tytoniowy. Po II wojnie światowej cały zespół dawnego młyna upaństwowiono i oddano w użytkowanie spółdzielni Samopomoc Chłopska, a w 1993 stał się jej własnością. W przeciągu tych lat obiekty te kilkukrotnie przebudowywano, a część z nich rozebrano. Najstarsze budynki młyna, magazynu i piekarni parowej zachowały się tylko szczątkowo. Na zaniedbanym i zarośniętym terenie widoczne są jeszcze ściany młyna oraz fragmenty murów magazynu i piekarni. Gorzelnia zbudowana przez Zylbera przekształcona została na mieszkania. Po dawnym zespole XIX–wiecznego, najnowocześniejszego wówczas w Lublinie młyna parowego pozostały tylko szczątki murów oraz nazwa dzielnicy – Kośminek.


Bibliografia

Studziński J., Zespół dawnego młyna parowego na Kośminku, [w:] Czerepińska J., Michalska G., Studziński J., Katalog architektury przemysłowej w Lublinie, t. II, Lublin 1996 (maszynopis opracowany na zlecenie Państwowej Służby Ochrony Zabytków, w posiadaniu wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Lublinie)

Mikulec B., Wśród pionierów polskiego przemysłu [w:] Lublin w dziejach i kulturze Polski, red. T. Radzik, A. Witusik, Lublin 1997

Zabytki Architektury i Budownictwa w Polsce, red. W. Jankowski, I. Kochanowska, M. Róziewicz, t. 22 (województwo lubelskie), Warszawa 1995

Grafika losowa